Afbeelding ‘Jaargetijden’ door Josien van der Kuij
Terwijl ik me gelukkig prijs dat ik m’n kar vol boodschappen kan laden, voel ik m’n ongemak stijgen. In mijn familie is kerst geen eetfeest, en we zijn praktisch vegetarisch. Toch groeit de verontwaardiging bij het zien van het overvloedige aanbod en de luxe producten die in de winkel uitgestald liggen, terwijl de wereld bloedt.
Mijn oudste dochter die meeschapt, heeft er ook last van en vraagt: ‘Moet dit mam?’ ‘Ja’, zeg ik ‘het zijn ook de gewone weekboodschappen!’ Maar ik kan niet anders dan denken aan de bootvluchtelingen die toch de oversteek wagen. Aan de kinderen die in de kou in kampen op Lesbos verblijven, voor onbeperkte tijd, hopelijk nog geholpen met een gratis warme jas-met-slaapzak uitgedeeld door Stichting Sheltersuit (in The Optimist) uit Enschede. Terwijl ik naar de kassa loop, schieten nieuwsflitsen voorbij van landen die geteisterd worden door grote droogte of overstromingen. Het gaat om de gevolgen van klimaatverandering die voor het overgrote deel door de westerse wereld veroorzaakt zijn.
Onbegrijpelijk
Het is toch van de zotte dat mensen vandaag de dag in de erbarmelijke omstandigheden verkeren die de meest schrijnende Dickensverhalen overtreffen? Het is toch niet te bevatten dat Australië brandt? Dat ze daar het vuur niet kunnen blussen terwijl we naar de maan vliegen en Mars woonklaar maken? Terwijl we geavanceerde technologie in huis hebben die verdere vervuiling en uitbuiting van de aarde ieder geval voor een belangrijk deel zouden kunnen verminderen?
Wat kan ik dan?
Geen gezonde kerstgedachte, houd ik me dan voor. Ik zie geen mogelijkheid dit vandaag te veranderen! Kan ik het helpen dat ik in West-Europa geboren ben? Uiteraard niet. Mag ik genieten van fijne feestdagen? Jazeker, het wordt daar niet beter, als ik mezelf hier een plak stol ontzeg op kerstochtend. Toch denk ik dat we de komende jaren een soberder leefstijl als het nieuwe normaal moeten gaan zien. Dat het nodig is dat we inschikken, plaats maken en allen drastische maatregelen nemen om het milieu te ontlasten. Zodat onze aarde bewoonbaar blijft en in de toekomst alle wereldbewoners hun kar – zij het minder rijkelijk en anders – kunnen vullen en een goed thuis kunnen creëren voor hun kinderen. Die kerststol maar terugleggen dan?
Krachten bundelen
Vraag is of onze individuele bijdrage het verschil kan maken. Zolang de grote vervuilers niet hard aangepakt worden lijken onze inspanningen om ons huis te isoleren druppels op een steeds vuriger wordende gloeiende plaat. Niets doen is echter geen optie. Wanhopen ook niet. Als moraalridder en klimaatdrammer ga ik ervan uit dat het nut heeft milieubesparende maatregelen te nemen, ongeacht wat onze buren doen. En dat we elkaar kunnen opvoeden als het gaat om consuminderen. Wanneer we actie ondernemen, onze krachten, onze individuele inzet bundelen, moeten we de politiek, de overheid, de oude machten een halt kunnen toeroepen.
Individuele en systeemgerichte aanpak
Het gaat erom een krachtig en steeds sterker wordend signaal af te geven dat het anders moet en anders kan. Zoals de jeugd dit jaar internationaal deed tijdens klimaatdemonstraties. Zoals de ‘Sardientjes’, die onlangs in Italië betoogden tegen het opkomende populisme. De betoging in Bologna waarbij 15.000 mensen de straat opgingen om hun stem te laten horen tegen de haatzaaierij van de rechtspopulistische Lega partij van Matteo Salvini, ontstond na de oproep van vier jongeren. Ik hoop dat deze geluiden en acties gepaard gaan met een stevige internationale wetgeving die uitbuiting van de aarde aan banden legt, wetgeving die er al lang had moeten zijn. Want om te spreken met dr. Lars Moratis, lector Sustainable Business aan Breda University of Applied Sciences en oprichter van de ImpactAcademy : met de individualisering van het klimaatprobleem redden we het niet (2019, 16 november, Het Parool ‘Klimaatverandering is nauwelijks op te lossen met individuele actie’). We zullen het systeem aan moeten pakken en daar is overheidsingrijpen bij nodig.
Voeden en aandacht schenken
Toch wil ik me het komende jaar voeden met en aandacht schenken aan alle initiatieven die bewegen naar een humanere samenleving en een schoner milieu. Want daar zijn er veel van, en gelukkig steeds meer! Het zijn acties die vaak opgezet worden door mensen als jij en ik, het begint bij individuen die zich uitspreken en groeperen. Het gaat om mensen die samen uitdragen dat we moeten bewegen naar een nieuwe mentaliteit. Dat we kunnen bouwen aan een wereld waar de huidige neiging tot polarisatie geen plek heeft. Waar liefde voor bezit gaat, waar zijn belangrijker is dan hebben en een puur winstgeleide economie plaats maakt voor een meer waarde-geleide economie. Een wereld waarin het besef groeit dat, mits we genoeg hebben, geven beter voelt dan nemen, delen beter voelt dan oppotten en de ander een plaats heeft. Dit vraagt van ons dat we bij onszelf te rade gaan en ons afvragen wat werkelijk van waarde is. Het vraagt van ons dat we onze kinderen opvoeden met de boodschap dat ze goed zijn zoals ze zijn. Niet alleen omdat we van ze houden, maar omdat ze als ze voelen dat ze genoeg zijn, minder nodig hebben. Wie genoeg is, heeft genoeg aan genoeg.
Inspiratie
Die houding en dat soort initiatieven geven hoop, bieden een voorbeeld en inspireren om ook in beweging te komen. Niet alleen tijdens kerst, maar altijd. Ze voeden het vertrouwen dat mensen, zoals historicus en schrijver Rutger Bregman dat zo mooi zegt, uiteindelijk ‘deugen’ en dat je met initiatieven kunt aansluiten bij of kunt rekenen op bijval. Ik ga voor relaties en liefde. En dat wil ik van de daken schreeuwen, want wat aandacht krijgt wordt meer.
Het goede?
Zo, dat staat er! Helder. Helemaal duidelijk. Kerstgedachte… Toch wringt het nog. Als ik me moet voeden met de initiatieven van anderen, wie ben ik dan? De afwachter? De aandachtschenker, de bloedzuiger en de scoopjager? Nee. Mijn wens deze initiatieven naar voren te schuiven en deel uit te maken van de mentaliteitsverandering, komt voort uit de behoefte aan wat ik ervaar als ‘het goede’. Dit zoeken naar het goede betekent dat dat er is, in mij, anders zocht ik het niet. Je kunt alleen zoeken naar wat je vermoedt te vinden. Het zit in het wezen van de mens. Vraag is natuurlijk of dat goede van mij, ook goed is voor de ander. Dat hangt sterk samen met wat we denken nodig te hebben om te kunnen leven. Gemakshalve ga ik er van uit dat wat goed is voor onze aardbol, goed is voor de mensheid als geheel. Want we overleven niet zonder onze planeet. En als we niet leren handelen in het algemeen belang, de rijkdommen rechtvaardiger verdelen en plaats leren maken voor de ander, krijgen we de klus nooit geklaard.
Gedeelde belangen
De aarde stelt ons grenzen die al bereikt zijn. We leven in een kanteltijd zoals natuurcoach en schrijfster Tanja Abbas verandering van tijdperk waarin we leven, noemt. Een tijdperk dat ons leert dat het behartigen van de belangen van de ander, betekent dat we eigenlijk toekomen aan onze eigen belangen. Het Down to Earth Collective laat dit prachtig zien in de film Down to Earth die de organisatie momenteel in meerdere landen uitrolt. De aarde heeft de steun van de hele mensheid nodig om die vervolgens in leven te kunnen houden en wie niet te eten heeft kan niet meehelpen. Dus ja, wellicht arrogant, maar ik denk dat consuminderen en delen cruciale en ‘goede’ antwoorden zijn. Net zoals luisteren, respect en inclusie. Daarbij hoop ik dat de behoefte te (over)leven van vele volkeren die in de problemen zitten op het zuidelijk halfrond sterker is dan hun behoefte aan vergelding.
Schreeuwen?
En schreeuwen op je zevenenvijftigste, als een overjarige adolescent? Ja, waarom niet, ik blijf graag jong. Bovendien is het probleem urgent en er moet nú gehandeld worden! In het belang van mijn en alle andere kinderen op de wereld wil ik duurzaam handelen en me aansluiten bij clubs die actie ondernemen. Klinkt afgezaagd, maar samen sta je sterker. Daarnaast probeer ik schrijvend mensen die aan de mentaliteitsverandering bijdragen een podium te geven bij The Optimist . Toch moet gezegd dat mijn gedrevenheid gebaseerd is op een weten dat het doorzetten van die verandering mogelijk is, gestoeld is op een soort vertrouwen dat het goed komt. Dat het zelfs al goed is.
Het is al goed
Ook hier en nu. Als ik stil wordt, anderen kan aanraken in gesprek of iets moois zie, dringt dat vertrouwen soms door en vervult dan met een diepe dankbaarheid. Dan wil ik dus veranderen wat al goed is? Dat is niet te rijmen. Met mijn verstand kan ik daar ook niet bij. Want om me heen kijkend zie ik zoveel onrecht. Zou ik die dankbaarheid kunnen voelen als ik uit mijn woonplaats verdreven zou worden door bombardementen, of op een vuilnisbelt zou moeten leven? Waarschijnlijk niet. Dus ga ik door met schreeuwen, niet omdat ik iets zou kunnen veranderen aan de conflicten in Syrië. Maar omdat ik als wereldburger een stem heb. Omdat ik vind dat iedereen recht heeft op het voelen van vertrouwen en dankbaarheid. En omdat onze planeet dat nodig heeft.
Eindejaarsgedachte
De kans op verbetering groeit als we ons gedrag afmeten aan de stelling ‘Wat u niet wilt dat u geschiedt, doe dat dan ook de ander niet’. Het is een regel die niet alleen een van de kerngedachten vormt van het Christendom en voor zover ik weet van alle andere godsdiensten, maar ook een universele gedragsregel is voor wie niet gelooft. Het gaat om algemeen fatsoen en een soort beschaafdheid die hoort bij volwassen-mens-zijn. Een houding die zorgt voor win-win situaties en daarmee voor meer geluk. Wanneer we ons kunnen voorstellen hoe we graag willen leven, weten we wat we anderen en de aarde niet mogen ontzeggen. Misschien zedenprekerij, maar is dat geen fijne gedachte, voor elk soort eindejaarsfeest en alle andere dagen van het jaar? Ik ga ervoor! Met in de toekomst misschien een plak zeewierstol…
